Աստվածաշնչառություն՝ բացառելով վայրահաչությունը

-Արա, ե՛ւ դուդուկը, ե՛ւ գրիչը լավ էին զգում քո ձեռքերում: Երաժշտության ու գրի պայքարում, փաստորեն, հաղթեց գրի՞չը: Ինչո՞ւ: Ի՞նչն էր գրականության մեջ այնքան զորավոր, որ քեզ վերջնական կանչեց իր մոտ:

-Գիտես, Մարի… Երբ ես փոքր էի, շատ էի սիրում նայել մարդկանց ձեռագրերին. խորհրդավոր, ծիսական բան կար: Հիմա այդպես իմ դստեր՝ Անահիտի խզբզանքներին եմ նայում: Կարծում եմ, ամեն մարդու գիրը մատնում է իրեն, իր տեսակը, խորքը, կամ դատարակությունը… Ամեն ինչը. Այնպես, ինչ մատնում է լռությունը: Եվ ահա, մի օր ես տեսա մորս ձեռագրով իր իսկ փոքրիկ, ուսանողական տարիների բանաստեղծական պատումները: Ես ցանկացա շարունակել, ես սիրահարվեցի գրին: Իսկ հետո, իհարկե, գրականության սիրելիս ուսուցչուհիս իմ մեջ բորբոքեց գրի ու գրողի հանդեպ անպարագիծ սերը: Հետո գրական մրցանակներ եղան, խրախուսումներ ու վերձիգ ճանապարհ: Բայց հանգրվանային եզրակացությունը մեկն է՝ Մորս ձեռագրի շնորհիվ սկսեցին իմ գրական թափառումները…

-Ձեռագրերի «բացահայտման» շնորհը քեզ հասցրեց լրագրության դուռը: Ի՞նչ տվեցիր դու լրագրությանն ու ի՞նչ վերցրիր այնտեղից: Ո՞րն է գրականության եւ լրագրության չհատման կետը: Այս ոլորտում քեզ համար կա՞ն հեղինակություններ:

-Դժվար է միարժեքորեն ասել, թե ինչ տվեցի լրագրությանը, քանզի քո մատնանշած հեղինակությունները մեդիաընտանիքում իրենց ծանրակշիռ խոսքն ասել են: Ինձ համար նրանց առաջագծում Վարդուհին է Սիմոնյան: Մինչ իրեն հանդիպելը, իմ լրագրողական փորձառությունը եղել է տեխնիկական, ճանաչողական ու, թերևս, կիսագրական վերացարկումների արդյունք: Վարդուհու մոտ աշխատելն ինձ ստիպեց վերանայել մեծ հաշվով գրի նկատմամբ իմ վերաբերմունքը: Ինձ մղեց տառակույտերից ու մտագրոհներից ազատագրվել ու սեպել կշռված, խորքային ու ոչ տրաֆարետային ասելիք: Լուրից անդրանցնել առ փաստը: Սա է համատեքստը: Գեղարվեստի ընկալումները նուրբ սահմանագծով լրագրողական հարթակ բերելը նույնպես կարևոր է: Ի վերջո, Ի Սկզբանե Բանն էր, և ուրեմն լրագրողական բանաձևումներն ու բանաստեղծություններն ամենից առաջ մարդկային զրույցի համատեքստում են: Ավելին՝ աստվածաշնչառություն են՝ բացառելով վայրահաչությունն ու կիսաճշմարտությունը:

-Ամեն անգամ, երբ կարդում ես՝ ՀՀԿ, ԲՀԿ, ՀՅԴ, ՀԱԿ… Ի՞նչ ես մտածում:

-“Քաղաքական սրբեր” եզրն ինձ համար ֆանտաստիկայի ժանրից է՝ մանավանդ նկատի ունենալով քաղաքականության առնչությամբ հին ու արատավոր մասնագիտության մասին հիշատակումը: Մեկ բան պարզ է. Որ իմ նշած ոչ մշակութային հենքը հավասարապես, կամ, գուցե, Մարկեսի ասած՝ ավելի կամ պակաս, թյուրիմացությամբ տարածվում են սույն քաղաքական ուժերի և մեծ մասամբ դրանց՝ օտար բառով ասած «կուլտմասսավիկների» վրա: Դրանք սոսկ հապավումներ են, որոնք, երբեմն, ժամանակագրական որոշակի շրջափուլում բնորոշովում են ռուսական մի ասացվածքով՝ «Կուկոշկա խվալիտ պետուշկա, զա տո չտո խվալիտ օն կուկուշկու», կամ իրերի հակառակ դասավորության պարագային՝ միմյանց անվանարկելու ոչ օրիգինալ վարքագծով: ՀԱԿ-ի դեպքում ակնհայտ է, որ համաժողովրդական հուզում, շարժում դառնալ հավակնող Կոնգրեսին քայքայեց միակենտրոնականության, միապետի կարծրատիպը: Որովհետև մշակույթը, այդ թվում՝ քաղաքական, ոչ թե բացառման, այլ ներառման գործառույթներ ունի: Ես այսպես եմ դիտարկոմ: Կարևոր է ոչ թե լիդերն, այլ լիդերական մշակույթը:

-Ամենից շատ ի՞նչն է քեզ անհանգստանում երկրում, կյանքում ու առօրյայում: Քո աղջկա՝ Անահիտի մեծ կյանքում ապրելու, գործելու ընթացքում ինչի՞ց կպաշտպանես նրան, որից կուզեիր նաեւ ինքդ պաշտպանված լինել ժամանակին:

- Անհանգստացնում է ոչ մշակութային նյարդը, աուրան, հակամշակութային բացիլներն ու գալարակծկումները… Քաղաքականությունից մինչև աղբահավաքություն, խոպանչիություն՝ ընկալելի, նույնիսկ ընդունելի են, եթե դրանում առկա է մշակութային, մշակութաստեղծ տարրը, էանյութը: Պետական ու հանրային կյանքի այս անառողջ այտուցվածության պատճառը ապրելու, սիրո ու արարելու մշակույթի բացակայությունն է: Մենք հաշմանդամ ենք ոչ թե նրա համար, որ ոտ ու ձեռ, աչք ու ականջ չունենք, այլ որ մշակութային չենք՝ բառի սոցիալական ու մարդաբանական իմաստով: Քիչ է լինել քրիստոնյա ու մշակութային ազգ պատմաբանորեն: Դա ամենօրյա սևագործ աշխատանք է: Ես պատերազմի անմիջական ականատես եմ եղել. արկերի ու ռմբակոծության, մահախուճապի իրեղեն պահին էլ չկորցրեցի մշակույթի նկատմամբ իմ հավատամքը: Ուղղակի հիշեմ մեկ դրվագ: Ամեն անգամ տագնապի ազդանշանից հետո ես առաջինն ինձ հետ նկուղ տանելու համար վերցնում էի տետր ու գրիչ, դուդուկն ու իմ համերգային հանդերձանքը… Սա գրողական հնարք ու պաթոս չէ: Սա նորություն չէ: Փաստ է:Ես կուզեի, որ վերջից առաջ, իսկ Աստված չարասցե, բայց ամեն դեպքում Անահիտն իր հետ թաքստարան տաներ խաղաղության հույսն ու աղոթքը ու, թերեւս, Աստվածաշունչը… Մնացյալն ինքն իրեն կապահովագրվեր ու կպաշտպանվեր:

Hayeli.am-ի հարցազրույցը գրող, լրագրող Արա Ալոյանի հետ